तानसेन (पाल्पा),  रिब्दीकोट गाउँपालिका–२ देउरालीकी सावित्रा पौडेल यस वर्ष अकबरे खुर्सानीबाट रु पाँच लाख बढी आम्दानी गर्ने योजनामा छन । वन्यजन्तुले हैरान पारेपछि वैकल्पिक खेतीका रुपमा अकबरेको खेती थालेकी उनले भदौको पहिलो सातासम्म रु ६६ हजारको ३०० केजी खुर्सानी बिक्री गरिसकेकी छन । अझै रु चार लाख ५० हजारको अकबरे फलेको उनको अनुमान छ । 

उनले पाँँच रोपनी क्षेत्रफलमा अकबरे खुर्सानी लगाएकी छन । उनलाई श्रीमान् सन्दीप पौडेलले समेत साथ दिँदै आएका छन । पौडेलले भनीन, “मेरो श्रीमान् तीन वर्ष मलेसिया र डेढ वर्ष दुबईमा बसेर गाउँमै केही गर्नुपर्छ भनेर आए, अहिले दुवै जना मिलेर खुर्सानी खेती गर्दै आएका छौँ ।” उनले आफूहरुलाई प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना जोन मार्फत कृषि सामग्रीसँगै प्रविधि सहयोग भएको र बजारीकरणका लागि सहकारीबाट ठूलो सहयोग मिलेको बताईन । देउरालीकै बाबुराम अधिकारीले पनि तीन वर्षदेखि कृषि व्यवसायी गर्दै आएका छन । उनले यस वर्ष भदौको पहिलो सातासम्ममा रु ८८ हजारको चार क्विन्टल खुर्सानी बिक्री गरिसकेका छन । लामो समय भारत बसेर फर्किएका अधिकारीले गत वर्ष कृषि उपजबाटै रु पाँच लाख आम्दानी गर्न सफल भएका छन । यस वर्ष खुर्सानी बिक्रीबाट रु पाँच लाख बढी आम्दानी गर्ने योजना रहेको उनको भनाइ छ । मिहेनत गरे गाउँमै  वार्षिक पाँच/सात लाख रुपैयाँ कमाउन सकिने अधिकारीले बताए । उनले भने, “पैसा कमाउनकै लागि विदेश नै जानु पर्दैन । मैले पनि भारतमा लामो समय बिताएँ, त्यहाँ वर्षमा दुई लाख जति कमाई भए पनि खासै बचत हुँदैनथ्यो । तर अहिले घरमै बसेर वार्षिक रु चार÷पाँच लाख सजिलै कमाइरहेको छु ।” उनले अघिल्लो दुई वर्षभन्दा डेढ गुणाले भाउ आएको बताए । “भाउ पाइएको मात्र छैन, बिक्री गर्नसमेत सहज भएको छ,” उनले भने, “भाउ पहिल्यै निर्धारण भएकाले पनि बिक्री गर्न सजिलो भएको छ ।” 

देउरालीकै सुनिल विकले पनि विगत तीन वर्षदेखि खुर्सानी खेती गर्दै आउएका छन  । उनले गत वर्ष रु पाँच लाखको खुर्सानी बिक्री गरेको बताए । विकले यस वर्ष चार लाखको खुर्सानी बिक्री गर्ने लक्ष्य लिएका छन । उनले अहिलेसम्म दुई लाखको खुर्सानी बिक्री गरिसकेको बताए । पौडेल, अधिकारी र विक मात्र होइन, यस वडाका ९७ कृषकले अकबरे खुर्सानीबाट राम्रो आम्दानी गरिरहेका छन् । यस वडाबाट दुई महिनामा नौ लाख ८० हजार बढीको अकबरे खुर्सानी निकासी भएको छ । साउन र भदौ महिनाको पहिलो हप्तासम्ममा चार हजार ४५७ केजी अर्थात् ९४४ क्विन्टल ५७ केजी० खुर्सानी निकासी भएको हो । यहाँका किसानले उत्पादन गरेको  खुर्सानी देवीस्थान बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाले सङ्कलन गरी उक्त परिमाणमा खुर्सानी बाहिर पठाएको छ । 

साउन महिनामा यहाँका किसानले तीन हजार ३९० केजी र भदौ महिनाको पहिलो साता एक हजार ६७ केजी अकबरे उत्पादन गरेका छन् । उक्त उत्पादित खुर्सानी बाहिर निकासी गरिसकिएको सहकारीका व्यवस्थापक खिमबहादुर घर्तीले बताए । उनका  अनुसार यो वर्ष ५०० क्विन्टल खुर्सानी निकासी गर्ने लक्ष्य राखिएको छ । यसअघि हार्थोक सङ्कलन केन्द्रबाट अकबरे निकासी हुँदै आए पनि गत वर्षदेखि किसानले यही सहकारीमार्फत बिक्री गर्दै आएका छन् । यहाँँ गत वर्ष तीन हजार ४०० किलो खुर्सानी निकासी गरिएको सहकारीका व्यवस्थापक घर्तीले बताए । जोनले खुर्सानी खेतीका लागि अनुदान, बीउ वितरण, प्लास्टिक टनेल, सिँचाइका लागि पाइप वितरण, पोखरी निर्माण र प्राविधिक सहयोग गर्दै आएको र सहकारीले उत्पादनको बजारीकरण गरिदिएपछि यहाँका किसानहरु अकबरे खुर्सानीतर्फ आकर्षित भएका हुन् । खुर्सानीबाट यहाँका किसानले एक लाखदेखि १० लाख रुपैयाँसम्म आम्दानी गर्न सफल भएका छन् ।जोनले चाक्लबन्दी खुर्सानी खेतीका लागि यहाँका किसानलाई अनुदानमा कृषि सामग्रीहरु उपलब्ध गराउँदै आएको छ । किसानलाई खुर्सानीमा आत्मनिर्भर बनाई आर्थिक रुपमा सक्षम बनाउने उद्देश्यले नौ लाख ९९ हजार ७७७ रुपैयाँ अनुदान उपलब्ध गराइएको कार्यालयका प्रमुख तथा वरिष्ठ कृषि अधिकृत गणेशप्रसाद यादवले बताए । उनले भने, “किसानलाई प्रोत्साहन गरेर सुरुआत गरेको अकबरे अहिले व्यावसायिक बनेको छ । यहाँका कृषकहरुले उत्साहजनक रुपमा खुर्सानी उत्पादन गर्दै आएका छन् ।” विगत तीन वर्षदेखि यहाँको पालिकाभरि नै जोनमार्फत किसानलाई सहयोग गरिँदै आएको प्रमुख यादवले बताउनुभयो । कार्यालयले यहाँका व्यावसायिक कृषकहरुलाई घरमै गई प्राविधिक सहयोगसमेत गर्दै आएको छ । सुरुआतका दिनमा प्राविधिक ज्ञानको अभावका कारण यहाँका कृषकले कम उत्पादन गरे पनि अहिले बेला–बेलामा प्राविधिक सरसल्लाह दिने गरेका कारण उत्पादनमा समेत वृद्धि हुँदै गएको जोनका कृषि अधिकृत सरोज पोखरेलले बताए । गत वर्षको तुलनामा यस वर्ष उत्पादनमा वृद्धि हुने उनको भनाइ छ । 

अधिकृत पोखरेलले भन्नुभयो, “पहिले–पहिले कषकहरुले खुला जग्गामै खुर्सानीखेती गर्ने प्रावधान थियो, जसले गर्दा झार र किराले ग्रस्त भएर सोचेजस्तो उत्पादन हुन सकेको थिएन, त्यस्तो समस्यालाई सम्बोधन गर्ने गरी हामीले यसपालि सबै कृषकलाई मल्चिङसहित खुर्सानी लगाउन प्रेरित गर्‍ययौ, जसले गर्दा झार र रोगबाट केही हदसम्म खेती जोगाउन सक्दा कृषकले उत्पादन बढाउन सकेका छन ।” पहिले खुर्सानी लगाउँदा कति दूरीमा लगाउने, के कस्ता विषादी, सूक्ष्म खाद्य तत्वहरु राख्ने भन्ने कुराको कृषकलाई ज्ञान नहुँदा पनि उत्पादन वृद्धि हुन नसकेको अवस्थामा जोनमार्फत खेतबारीमै पुगेर प्राविधिक ज्ञान दिएका कारण पनि यस वर्ष अझ उत्पादनमा वृद्धि हुने अपेक्षा गरिएको उनले बताए । कृषकहरुले  उत्पादन गरेको खुर्सानीको बजारीकरणमा समेत कुनै पनि समस्या नरहेको जोनका सूचना अधिकारी भीमसेन नेपालले बताए । उनले भने, “यहाँका कृषकहरुलाई बजारीकरणको कुनै समस्या छैन, यहाँको सहकारीमार्फत कृषि उपज बजारसम्म पुग्छ ।” बजारीकरण नहुँदा पहिले अत्यन्तै समस्या भोगेका कषकहरुले अहिले सहकारीमार्फत बजारीकरण हुन थालेपछि उत्साहका साथ व्यावसायिक खेतीमा लागेको सङ्कलन केन्द्र तथा देवीस्थान बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाका अध्यक्ष कृष्णप्रसाद पौडेलले बताए । जोनले अनुदान दिएसँगै खेतीको बेलाबेलामा अनुगमन गरेका कारण कृषकहरु खुर्सानीतर्फ आकर्षित भएको उनले उल्लेख गरे ।

कृषकले उत्पादन गरेको खुर्सानी यशोदा फुड कम्पनीसँग सम्झौता गरी पठाउने गरेको सहकारीका सचिव भीमलाल अधिकारीले बताए । उनले भने, “कृषकले सहकारीसम्म कृषि उपज बोकेर ल्याउनुहुन्छ । बजारका लागि हामी तत्कालै कम्पनीमा पठाइदिहाल्छौँ । बजारको त्यस्तो कुनै समस्या छैन ।” देउरालीमा मात्र २०० रोपनीमा खुर्सानीखेती हुँदै आएको छ । कृषकले अहिले प्रतिकेजी रु २२० मा सहकारीमा खुर्सानी बिक्री गर्दै आएका छन् । वडा कार्यालयले समेत कृषिलाई जोड दिँदै आएको वडाअध्यक्ष ओमप्रकाश पोखरेलले बताए । उनले भने, “हामीले यस वर्ष वडामा कृषि कार्यक्रमका लागि रु नौ लाख बजेट विनियोजन गरेका छौँ, कृषकहरुको मागका आधारमा कार्यक्रम गर्नेछौँ ।” जोन र वडा कार्यालयबीच सल्लाह गरेर कसले  कुन क्षेत्रमा के काम गर्ने भनी कार्यक्रम बनाइने अध्यक्ष पोखरेलको भनाइ छ । उनले भने, “अहिले जोनले खुर्सानीमा काम गर्दै आएको छ, हामीले त्योभन्दा फरक क्षेत्रमा काम गर्नेछौँ ।”  

देउरालीमा मात्रै होइन,  रिब्दीकोट गाउँपालिकाका आठवटै वडाका एक हजार ५०० किसानले अकबरे खुर्सानीबाट राम्रो आम्दानी गरिरहेका छन् । विगतमा अदुवाले चर्चा पाउने रिब्दीकोटका किसानले अहिले खुर्सानीबाट मनग्य आम्दानी गरिरहेका छन् । रिब्दीकोट गाउँपालिकामा अकबरेबाट छदेखि १० करोडसम्म नगद भित्रिने गरेको बताइएको छ । खुर्सानी विस्तारका लागि गाउँपालिकाले समेत कृषकलाई सहयोग गर्दै आएको छ । यहाँका कृषकलाई थप उचित बीउको प्रबन्ध, सिँचाइको सुविधा, प्राविधिक ज्ञान दिने हो भने अकबरे खेती थप विस्तार हुने देखिन्छ ।