तम्घास । गुल्मीको धुर्कोट गाउँपालिका–५ का किसान सुरेन्द्रको पाण्डेको खेतमा गत वर्ष झण्डै ८५ मुरी धान फल्यो । उनको इस्मा गाउँपालिका–३ दर्लामचौरको घम्मु फाँटमा २१ रोपनी खेत छ । यस वर्षमा रासायनिक मल राख्न नपाउँदा र धानमा विभिन्न प्रकारका रोगको आक्रमणले उत्पादन सोचेजस्ता नहुने उनको अनुमान छ । उनले धानको बोटको टुप्पोमा साना–साना किरा लागेको, जरा काटेको, गुबोभित्र किरा लागेको तथा बाला सुक्ने जस्ता समस्या रहेको बताए ।

धानको उत्पादन कम हुँदा गाईभैसीलाई खुवाउने दानासमेत बढी किन्नुपर्ने उनले गुनासो गरे । उनले साउनको दोस्रो साता जडन जातको धान रोपेका थिए । यस्तै सोही स्थानका स्थानीय किसान भिमलाल पाण्डे पनि यो वर्ष धानको उत्पादन घट्नेमा चिन्तित छन् । ‘टारी खेतको मुख्य उत्पादननै मकै र धान हो, मकै पनि यो बर्ष खासै राम्रो भएन’, उनले भने, ‘धानको आशामा चित्त बुझाएका थियौँ, आशा निराशामा परिणत हुने भयो ।’ दर्लामचौरको घम्मु फाँटमा मात्रै ४७ परिवारको २०५ रोपनी जग्गा छ । पाण्डेले सबैको खेतमा एउटै प्रकारको समस्या देखिएकाले सिङ्गो फाँटको उत्पादनमा कमी आउने बताए । ‘यस फाँटमा सामान्यतया एक रोपनी खेतमा चारमुरीसम्म धानको उत्पादन हुन्थ्यो’ उनले भने, ‘विभिन्न समस्याले गर्दा अहिले प्रतिरोपनी एक मुरीमात्रै धान हुने सम्भावना छ ।’
विषादीको सिफारिश
गुल्मीमा आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा कुल ६०० मेक्ट्रिकटन युरिया मलको माग भएकोमा ५ सय ४३ मेक्ट्रिक टन मात्र आपूर्ती भएको थियो । यस्तै १७५ मेक्ट्रिक टन डिएपी मलको माग भएकोमा १४३ मेक्ट्रिक टन मात्र आयात भएको थियो । त्यसरी आएको मल पनि समयमै नआउँदा समस्या परेको कृषि ज्ञान केन्द्रनै स्वीकार गर्छ । केन्द्रका कृषि प्रसार अधिकृत टिकाराम न्यौपानेले विभिन्न विषादीको प्रयोगद्वारा अहिलेको समस्या समाधान हुन सक्ने बताए । अहिले धानको जरामा लियान्पोट नामको व्याक्टोरिया र धानको गुबामा बोर नामको किराले आक्रमण गरेको कारण धान खेतीमा समस्या देखिएको उनले बताए । ब्याक्टोरियाको लागि ‘एग्रीमाइसिन’ र बोर किराको लागि ‘कार्बोसिउरान’ नामको विषादी केन्द्रले सिफारिश गरेको उनको भनाइ छ । त्यसका लागि कार्यालयले आकस्मिक बाली संरक्षण कार्यक्रममार्फत बिषादी उपलब्ध गराउन सक्ने तर त्यसका लागि किसानले कार्यालयमा सम्पर्क गनुपर्ने उनले बताए । किसानका उक्त समस्या स्थानीय तहको कृषि शाखाबाट समाधान हुनसक्ने उनको भनाइ छ ।

१० हजार हेक्टरमा धान खेती जिल्लामा धान खेतीका लागि कुल क्षेत्रफल १० हजार ४४० हेक्टर हो । जसमध्ये ९८२ हेक्टरमा चैते र ९ हजार ४८५ हेक्टर क्षेत्रफलमा बर्खे धानको खेती हुन्छ । यो वर्ष स्थानीय तहको बाँझो जग्गा खन्ने अभियान तथा लकडाउनका कारण थप जग्गामा समेत धान खेती गरिएको अनुमान छ । तर, त्यसको आधिकारीक तथ्याड्ढ भने छैन । चौरासी, अश्लेवा, ग्वादी, खज्र्या·, दम्का, सोता, आपचौर, वामीलगायत क्षेत्रमा बढी मात्रामा धान खेती हुने गर्दछ । ती क्षेत्रहरुमा चन्दिना, सीएच ४५९, खुमल ४, खुमल ६, मकवानपुर १, हाइब्रिट युएस् ३१२, उपज, क्रान्ती लगायत उन्नत जातका धान लगाईने गरिन्छ । जिल्लामा हशंराज, आपझेत्ते, मार्सि काठेजिनुवा, जडन, जेठो बुढोलगायत स्थानीय जातका पनि धान लगाईने कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ । जिल्लाको धान उत्पादनको कुल क्षेत्रफलमध्ये चैते धान खेती हुने क्षेत्रफल ४८० हेक्टर र वर्षे धान उत्पादन हुने क्षेत्रफल नौ हजार ९६० हेक्टर रहेको कृषि ज्ञान केन्द्रका निमित्त प्रमुख सनबहादुर रानाले जानकारी दिए । जिल्लामा आ.व. २०७५/०७६ मा २७ हजार ९८९ तथा २०७६/०७७ मा २८ हजार ७२३.७५ मेक्ट्रिक टन धान उत्पादन भएको कृषि ज्ञान केन्द्रले जनाएको छ । –रासस